Βάκχαι

Τραγωδία του Ευριπίδη, από τις σημαντικότερες της αρχαίας δραματουργίας, τελευταίο έργο του τραγικού (406 π.Χ.). Το υλικό προέρχεται από μύθους που αναφέρονται τόσο στην άμυνα του λογικού εναντίον της διονυσιακής μέθης, όσο και σε ιστορικά περιστατικά από τη διείσδυση αυτής της λατρείας. Η υπόθεση διαδραματίζεται στη Θήβα, όπου ο Διόνυσος παρουσιάζεται με ανθρώπινη μορφή και παραπονιέται για τον ισχυρισμό των αδελφών της μητέρας του Σεμέλης, ότι δεν γεννήθηκε από τον Δία αλλά από κάποιον θνητό. Διατείνεται μάλιστα, ότι για εκδίκηση, κατέχονται από το διονυσιακό πνεύμα και Βάκχες –Μαινάδες πλέον– που έχουν βρει καταφύγιο στα βουνά, υμνώντας τον. Για να τιμωρήσει τον βασιλιά της Θήβας Πενθέα και τη μητέρα του Αγαύη, έρχεται έξω από τα ανάκτορά του και διατάζει τις Ασιάδες Βάκχες που τον ακολουθούν να χτυπούν τα φρυγικά τύμπανα ασταμάτητα, ενώ ο ίδιος ανεβαίνει στον Κιθαιρώνα, στις Βάκχες. Στο μεταξύ ο γερο-Κάδμος, παππούς του Διόνυσου, και ο μάντης Τειρεσίας καταλαμβάνονται από τη διονυσιακή μέθη και μάταια προσπαθούν να παρασύρουν τον Πενθέα, ο οποίος ρίχνει στη φυλακή τον Διόνυσο, αλλά και πάλι βρίσκεται αντιμέτωπος με αυτόν μετά την απόδρασή του. Ο θεός υπνωτίζει τον βασιλιά, τον ντύνει με τη στολή των Μαινάδων και τον οδηγεί στο βουνό, όπου κατασπαράζεται από την Αγαύη και τις αδελφές της Αυτονόη και Ινώ, όλες μεταμορφωμένες σε Βάκχες. Στο τέλος, όταν η Αγαύη συνέρχεται και συνειδητοποιεί τις πράξεις της, αναγνωρίζει τον Διόνυσο ως θεό, ο οποίος τώρα παρουσιάζεται τιμωρός των ασεβών και νικητής. Οι Β. προξένησαν άπειρες συζητήσεις για την ερμηνεία τους, στην οποία άλλοι είδαν μια μεταστροφή του σκεπτικιστή ποιητή προς τον ψυχολυτρωτικό θεό και άλλοι μια ορθολογιστική διαμαρτυρία εναντίον του, που πραγματοποιείται στο πρόσωπο του Πενθέα, ενσάρκωση του ανθρώπινου λογισμού. Σήμερα είναι αναντίρρητο ότι το έργο προήλθε μέσα από μια γνήσια συζήτηση του Ευριπίδη με το διονυσιακό φαινόμενο, το οποίο πουθενά αλλού δεν βρήκε εντυπωσιακότερη παρουσίαση και τόσο δυναμική έκφραση.